Celal Durgun

‘sözün özü’Celal DURGUN / [email protected]

“İki Ayyaş” sözünü hiç unutmuyorum.

Kurtuluş Savaşımızın iki önderine yapılan saygısızlığı affetmiyorum.

Atatürk’ün ve İnönü’nün Türkiye için hayatlarını ortaya koydukları aşikârken, böylesine “aşağılayıcı” sözleri sarf edenlerin ya tarih bilinci sıfırdır, ya art niyetlidir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün ve İsmet İnönü’nün Türkiye’ye kazandırdığı ekonomik, mali, sosyal, kültürel, siyasal atılımlarını inkâr etmek, güneşi balçıkla sıvamaya benzer ki, güneşi balçıkla sıvamaya kalkanlar, bir gün mutlaka yanıldıklarını anlayacaklardır. Halep oradaysa, Arşın buradadır.

1923’ten sonra Türkiye’de gerçekleştirilen yatırımlara bakın, bir de 2003’ten sonra Türkiye’de yapılanlara bakın.

1923’te para yok, maliye tam takır kuru bakır, fabrika sayısı bir elin parmak sayısını geçmiyor, yer altı ve yer üstü kaynaklar yabancı şirketlerin elinde!

Duyun-u Umumiye’ye borçlusun ve taksitlerini ödüyorsun. Bir yandan da yol yapıyorsun, köprü yapıyorsun, fabrika kuruyorsun, okul açıyorsun, cahillikle savaşıyorsun, yabancı şirketlerin elindeki kuruluşları millileştiriyorsun.

Atatürk ve İnönü dönemlerinde planlı kalkınma devredeydi. Denk bütçeden milim ödün verilmedi. Yatırımların tamamı yerli ve milliydi. Sosyal, kültürel gereksinmeler önem arz ediyordu.

Kurtuluş Savaşımızın iki önderi sadece kahraman asker değil, aynı zamanda ekonomist, yatırımcı, plancı ve halkçı siyasetçiydiler. Halkçı düzen kurulacak, hak eden hakkını alacak, sömürü son bulacaktı.

Türkiye’nin, çağdaş uygarlık seviyesine yükselmesi için gece gündüz çalıştılar. Doğru zamanda, doğru yerde ve doğru insanlarla kafa kafaya verdiler. Işık oldular, önder oldular, yolumuzu aydınlattılar. Emperyalizmle savaştılar, karanlıkla boğuştular, gericilikle vuruştular.

Ve bize bağımsız bir ülke ve kalkınma yolunda önemli deneyler bırakıp gittiler.

Arkalarından çok konuşuldu, çok tartışıldı. 2003 yılına kadar kimse Onlara saygıda kusur işlemedi. 2003’den sonra durum değişti: Atatürk ve İnönü dönemlerinde yapılan güzel atılımlar inkâr edildi, “küçük şeyler” diye eleştirildi, yok sayıldı.

“Bu ülkeye hangi yatırımları yaptınız” diye soranlar, Atatürk’ün, İnönü’nün kurduğu fabrikaları sata sata bitiremediler.

“Bir çivi bile çakmadınız” diyen kör gözlülere, kadir-kıymet bilmezlere, vefasızlara, aymazlara, tarih ve izan yoksunlarına sesleniyorum:

Atatürk’ün kurduğu, İnönü’nün takip ettiği demokrasi sayesinde bu makamlara geldiniz.

Kahramanlarımıza, laf etmeyi bırakın da, biraz tarih okuyun. Atatürk ve İnönü dönemlerinde yapılan atılımları öğrenin ve insaflı olun.

Bilmeyenler bilsin, aymazlar uykulardan uyansın, inkârcılar vicdanına sorsun diye 1923 - 1946 döneminin atılımlarını özetleyerek aktarıyorum.

Yıl 1923; Cumhuriyet Halk Partisi Kuruldu (9 Eylül 1923). CHP Genel Başkanlığına Atatürk seçildi (11 Eylül 1923). Ankara Başkent ilan edildi (13 Ekim 1923). Cumhuriyet ilan edildi (29 Ekim 1923). Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu kuruldu.

Yıl 1924; Hilafet kaldırıldı. Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) kabul edildi. İlköğretim zorunlu hale getirildi. Lozan Antlaşması yürürlüğe girdi. Gölcük’te ilk tersane ünitesi, Devlet Demiryolları, Türkiye İş Bankası, Türk Kadınlar Birliği, Cumhurbaşkanlığı Orkestrası, Türkiye Tütüncüler Bankası, Bursa’da Karacabey Harası, Milli Sahne Ankara’da ilk tiyatro olarak kuruldu. İstanbul - Ankara arasında ilk yolcu uçağı seferi yapıldı. Ankara ilk planlı şehir olarak tanzim edildi. İlk milli sigortamız Anadolu Sigorta faaliyete geçti. Topkapı Sarayı müze olarak ziyarete açıldı. Türkiye Cumhuriyeti yazılı ilk madeni para tedavüle çıktı.

Yıl 1925; Danıştay, Türk Hava Kurumu (Türk Tayyare Cemiyeti), İstanbul’da Liman İşleri inhisarı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü kuruldu. Osmanlı’da köylülerden alınan Aşar Vergisi kaldırıldı. Sanayi ve Madenler Bankası kuruluş kanunu kabul edildi. 1920’de Atatürk tarafından kurulan Anadolu Ajansı, Anonim Şirkete dönüştürüldü. Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu kabul edildi. Gazi Orman Çiftliği kurulmaya başlandı. Eskişehir Cer Atölyelerinde demiryolu malzemesi üretecek birimler hizmete girdi. Adana Mensucat Fabrikası üretime başladı. Türkiye’nin ilk betonarme köprüsü Menderes Nehri üzerine yapıldı. İlk Cumhuriyet altını basıldı. Adana ve Bergama Müzeleri açıldı. Tayyare Cemiyeti’nin katkılarıyla Ankara’da Türk yapımı ilk planör uçuruldu. Şeker Fabrikaları kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.

Yıl 1926; Demir Çelik Sanayinin kurulmasına ilişkin kanun yayımlandı. Uluslararası saat ve takvim uygulamasına başlandı. Türk Medeni Kanunu yürürlüğe girdi. Kanunla kadın erkek eşitliği sağlandı. Türk Telsiz Telefon Şirketi kuruldu. Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açıldı. Yabancı gemilere tanınan ayrıcalıkları kaldıran Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi. İlk şeker fabrikamız olan Alpullu Şeker Fabrikası, Ankara otomatik telefon, İstanbul’da inşaat demiri üreten ilk haddehane, Amasya, Sinop ve Tokat Müzeleri, Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası açıldı. (1950’li yıllarda Adnan Menderes hükümetince kapatılana kadar bu fabrikada toplam 112 savaş uçağı üretildi.) Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri, Bakırköy Çimento Fabrikası kuruldu. Uşak Şeker Fabrikası işletmeye açıldı.

Yıl 1927; Teşviki Sanayi Kanunu kabul edildi. Bünyan Dokuma Fabrikası hizmete girdi. Ankara - Kayseri demiryolu açıldı. Emlak ve Eytam Bankası kuruldu. İstanbul Radyosu yayınlarına başladı. Samsun - Havza - Amasya demiryolları, Bursa Dokumacılık Fabrikası açıldı. Eskişehir Bankası, Ankara Arkeoloji Müzesi ve Sivas Müzesi kuruldu. Okullarda karma eğitime geçildi. İlk basketbol ligi düzenlendi. Köy Öğretmen Okullarından ilki Kayseri’de açıldı. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası tedavüle çıkarıldı. İzmir Müzesi, Ankara’da Çocuk Sarayı açıldı. İlk düzenli radyo yayını İstanbul’da gerçekleştirildi.

Yıl 1928; Laiklik, Cumhuriyetin temel ilkesi olarak kabul edildi. Anadolu Demiryolu Şirketi, Haydarpaşa – Eskişehir - Konya ve Yenice - Mersin Demiryolları yabancılardan satın alındı. Ankara Çimento Fabrikası, Ankara Numune Hastanesi, Türk Halkına okuma-yazma öğretmek için Millet Mektepleri açıldı. 1936’ya kadar 16 - 45 yaş arası yaklaşık 3 milyon kişiye temel eğitim verildi. Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü, Türk Eğitim Derneği (TED) Atatürk’ün koruyuculuğunda Ankara’da kuruldu. Türk Vatandaşlığı Yasası kabul edildi. İstanbul Bomonti’de Türk Mensucat Fabrikası hizmete girdi. Amasya - Zile, Kütahya - Tavşanlı demiryolu, İstanbul’da Üsküdar, Bağlarbaşı ve Kısıklı’da tramvay hatları, Ankara’nın ilk büyük oteli Ankara Palas, Gaziantep’te Mensucat Fabrikası işletmeye açıldı. Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki hakkındaki kanun kabul edildi. Kadınlar ilk kez Mahkemelerde Avukat olarak görev aldılar.

Yıl 1929; Mersin - Adana demiryolu yabancılardan satın alındı. Ankara ile İstanbul arasında telefon konuşmaları başladı. Ayancık Kereste Fabrikası, Kütahya - Emirler, Fevzipaşa - Gölbaşı demiryolları açıldı. Trabzon Hidroelektrik Santralı, İstanbul’da Fatih - Edirnekapı tramvay hattı hizmete girdi. Anadolu - Bağdat, Mersin - Tarsus Demiryolları, Haydarpaşa Limanı yabancılardan satın alındı.. Deniz Ticaret Kanunu kabul edildi. Paşabahçe Rakı ve İspirto Fabrikası hizmete girdi. Yeni Türk harfleriyle ilk posta pulları basıldı.

Yıl 1930; Ankara - Sivas, Kayseri - Şarkışla Demiryolu Hattı, Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabrikası, Ankara Etnografya Müzesi açıldı. Kadınlar Belediyelerde seçme ve seçilme hakkı kazandı. Ankara’da Ziraat Enstitüsü, Türkiye Gazeteciler Birliği kuruldu. İstanbul Galata Köprüsü’nden 70 yıldan beri alınan köprü geçiş ücreti kaldırıldı.

Yıl 1931; Bursa - Mudanya demiryolu yabancılardan satın alındı. Gölbaşı - Malatya demiryolu, 10 ilde Bölge Sanat Okulları açıldı. Çocuk Esirgeme Kurumu, Tekel Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Türk Tarih Kurumu kuruldu. Uluslararası ölçü birimleri kabul edildi.

Yıl 1932; Devlet Sanayi Ofisi (DSO), Türkiye Sanayi Kredi Bankası, Türk Dil Kurumu kuruldu. Samsun - Sivas demiryolu, Diyarbakır Tekel Rakı Fabrikası işletmeye açıldı. Sanayi Teşvik Kanunu ile toplam 1473 işletme teşvikten yararlandırıldı. İzmir Rıhtım İşletmesi yabancılardan satın alındı. Kütahya - Balıkesir, Ulukışla - Niğde demiryolu, Halkevleri açıldı. (1951’de Demokrat Parti - Adnan Menderes hükümetince kapatıldıklarında 478 Halkevi, 4322 Halk Odası vardı.), Türkiye Milletler Cemiyetine üye oldu.

Yıl 1933; Eskişehir Şeker Fabrikası, Adana - Fevzipaşa, Ulukışla - Kayseri demiryolu açıldı. Sümerbank resmen faaliyete geçti. İstanbul - Ankara arasında düzenli uçak seferleri başladı. Yerel Yönetimlere finansal yardım için İller Bankası, Halk Bankası, İstanbul Üniversitesi, Zonguldak Yatırım Bankası ve Kayseri Milli İktisat Bankası, Havayolları Devlet İşletmesi kuruldu. Samsun - Çarşamba demiryolu hattı yabancılardan satın alındı. Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı.

Yıl 1934; Bandırma – Menemen - Manisa, Basmana (İzmir) - Afyon demiryolu yabancılardan satın alındı. İlk Türk Operası sahnelendi. Kadınlar birçok Avrupa ülkesinden önce genel seçimlerde seçme/seçilme hakkı kazandı. İzmir - Kasaba demiryolu yabancılardan alınarak devletleştirildi. Keçiborlu Kükürt Fabrikası üretime başladı. Soyadı Kanunu kabul edildi. Turhal Şeker Fabrikası açıldı. Isparta Gülyağı Fabrikası üretime başladı. Kayseri Uçak ve Motor Fabrikasında yapılan ilk uçağın deneme uçuşu yapıldı. Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikasının açılışı yapıldı. İlk Süttozu Fabrikası Bursa’da açıldı. Zonguldak Kömür Yıkama Fabrikası işletmeye açıldı. Demiryolu Elazığ’a ulaştı.

Yıl 1935; Hafta sonu tatili Cumartesi - Pazar olarak kabul edildi. Aydın Demiryolları, İstanbul Rıhtım Şirketi yabancılardan satın alındı. Amortisman Sandığı, MTA Enstitüsü, ETİBANK, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Türkkuşu kuruldu. Ankara’da troleybüs hattı, Fevzipaşa - Ergani - Diyarbakır demiryolları açıldı. İlk Arkeolojik kazılar Alacahöyük’te başladı. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası üretime başladı. Zonguldak Türk Antrasit Fabrikası, Afyon - Isparta demiryolu, Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası’nın açılışı yapıldı. Ankara Mamak’ta Gaz Maskesi Fabrikası, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Ayasofya müze olarak ziyarete açıldı.

Yıl 1936; Kabotajın Deniz Yolları İdaresi’ne geçmesi sağlandı. Ankara Çubuk Barajı, Devlet Konservatuarı, İzmir Enternasyonal Fuarı açıldı. Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Çanakkale ve İstanbul Boğazlarında askerden arındırılmış bölgelere Türk askerleri yerleştirildi. Edirne - Sirkeci Şark Demiryolları yabancılardan satın alındı. Haydarpaşa Numune Hastanesi hizmete girdi. Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası, Elazığ Şark Kromları İşletmesi kuruldu. İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası hizmete girdi. İzmir Havagazı Şirketi, İstanbul Telefon Şirketi yabancılardan satın alındı. SEKA’nın İzmit’teki fabrikasında ilk kâğıt üretildi. Ankara 19 Mayıs Stadyumu hizmete girdi.

Yıl 1937; Sümerbank Konya Ereğlisi Dokuma Fabrikası üretime başladı. Ziraat Bankası Kanunu kabul edildi. Kozlu Kömür İşletmeleri yabancılardan satın alındı. Çatalağzı - Zonguldak demiryolu, İstanbul Resim Heykel Müzesi açıldı. Ankara’da ilk Bira Fabrikası kuruldu. Toprakkale - İskenderun demiryolu yabancılardan satın alındı. Ankara’da Motorlu Tayyarecilik Okulu, Urfa’da Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği, Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası açıldı. Denizbank kuruldu. İstanbul ve Trakya Demiryolları yabancılardan satın alındı. Diyarbakır - Cizre Demiryolu açıldı. Yozgat Termo Elektrik Santralı hizmete verildi.

Yıl 1938; Gemlik Suni İpek Fabrikası açıldı. İzmir Telefon Şirketi yabancılardan satın alındı. Ankara Radyoevi hizmete girdi. Divriği Demir Madenleri üretime başladı. Bursa Merinos Fabrikası faaliyete geçti. Murgul Bakır İşletmeleri satın alındı. Türk askerleri Hatay’a girdi. Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü kuruldu. Devlet Havayolları Genel Müdürlüğü kuruldu. Eskişehir İspirto Fabrikası açıldı. İstanbul Elektrik Şirketi yabancılardan satın alındı. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) kuruldu. Sivas - Erzincan demiryolu açıldı. Giresun’da Fiskobirlik kuruldu.

Yıl 1939; Ergani Bakır İşletmesi hizmete girdi. Karabük Demir Çelik Kok Fabrikası üretime başladı. İstanbul’da yabancıların işlettiği Tramvay Şirketi tesislerini hükümete devretti. İstanbul’daki Tünel İşletmesi tüm tesislerini hükümete devretti. Bursa ve Mersin elektrik tesisleri, Adana Elektrik Şirketi, Ankara Havagazı Şirketi devletleştirildi. Sivas Demiryolu Makineleri Fabrikası kuruldu. Aydın’da 4000 köylüye toprak dağıtıldı. İstanbul’da İETT kuruldu. Fransız askerleri Hatay’dan çıkartıldı, Hatay Türkiye’ye katıldı. Karabük Demir Çelik Fabrikası Yüksek Fırınları hizmete girdi. Karabük Demir Çelik Boru Fabrikaları hizmete girdi. Milli Piyango İdaresi kuruldu. Unkapanı Atatürk Köprüsü açıldı. İlk Türk denizaltısı Haliç’te denize indirildi. Sivas - Erzurum demiryolu açıldı. (Cumhuriyetin ilk 15 yılında yapılan demiryolu 3.000 kilometreye ulaştı.) 1939 - Tekirdağ Şarap Fabrikası hizmete açıldı.

Yıl 1940; Koza Birlik, Türk Petrol Şirketi, Köy Enstitüleri kuruldu. (Toplam sayısı 21’i bulan köy enstitüleri 1954 yılında Adnan Menderes Hükümeti tarafından tamamen kapatıldı.) İstanbul Radyo İstasyonu hizmete girdi. Ereğli Kömür İşletmesi kuruldu. Haliç’te yapılan İkinci Türk denizaltısı donanmaya katıldı. Taksim Gezi Parkı İstanbul’da açıldı. Eğitim amaçlı Halk Odaları kuruldu. İlk etapta 141 Halk Odası açıldı. Ankara’da Milli Halk Kütüphanesi Açıldı. Garp Linyitleri İşletmesi kuruldu.

Yıl 1941; Gebere Barajı açıldı. Petrol Ofisi kuruldu. Türk Hava Kurumu Ankara’da uçak fabrikası kurdu. THY Yurtiçi uçuş merkezlerini 11’e çıkardı. Elazığ’da Cüzzam Hastanesi açıldı.

Yıl 1942; Ankara Etimesgut’ta üretilen ilk Türk uçağı deneme uçuşları yaptı. Türk Devrim Tarihi Enstitüsü kuruldu. İlköğretim seferberliği başladı. Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü açıldı. Dalaman ve Hatay Devlet Üretme Çiftlikleri kuruldu. Bursa, Denizli, Mersin, Çorum ve Urfa’da Kız Sanat Enstitüleri açıldı. İlk büyük Türk ilaç fabrikası Eczacıbaşı İlaç Fabrikası Levent’te açıldı. Atatürk Devrim Müzesi açıldı.

Yıl 1943;Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsası Kanunu kabul edildi. Zonguldak - Kozlu demiryolu açıldı. İstanbul’da Atatürk Bulvarı, Ankara’da Gençlik Parkı, Diyarbakır - Batman Demiryolu, Seyhan Regülâtörü, Sivas Çimento Fabrikası, İstanbul’da Yıldız Parkı, Ankara Fen Fakültesi açıldı. İstanbul Yüzme İhtisas Kulübü kuruldu.

Yıl 1944; Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK) kuruldu. İzmit Klor Alkali Fabrikası hizmete girdi İzmit Selüloz Fabrikaları işletmeye alındı. Türk Hava Kurumu’nun Ankara’daki uçak fabrikasında 140 eğitim uçağı, ambulans uçakları ve çok sayıda planör üretildi. (Ankara, Kayseri ve Eskişehir’deki Uçak ve Uçak Motoru Fabrikalarının tamamı 1950’li yıllarda Adnan Menderes hükümeti tarafından kapatılmıştır.) İzmit’te Gazete ve Sigara Kâğıdı Fabrikası açıldı. Yeşilköy’de yerli sermaye ile üretilen ilk Türk özel yolcu uçağının denemesi yapıldı. Anıtkabir’in temeli atıldı. İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) kuruldu. Mersin Limanı, Gaziantep Havaalanı açıldı. Fevzipaşa - Malatya, Diyarbakır - Kurtalan demiryolu hizmete girdi. Sakarya’da Ziraat Alet ve Makineleri Fabrikası üretime başladı. İzmir’de Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu açıldı.

Yıl 1945; Şirketi Hayriye devlet tarafından satın alındı. Türkiye Birleşmiş Milletlere kurucu üye olarak katıldı. İskenderun Limanı hizmete girdi. Türkiye ilk defa yerli ampul üretimine başladı. Balıkesir, Van, Rize, Erzurum, Erzincan ve Çankırı’da lise ve enstitüler açıldı. Çiftçiyi ve Köylüyü Topraklandırma Kanunu kabul edildi. Ormanlar, koruma amacıyla devletin mülkiyetine geçti. İstanbul - Londra, İstanbul - Paris uçak seferleri başladı.

Yıl 1946; İş ve İşçi Bulma Kurumu kuruldu. İşçi Sigortaları Kurumu yürürlüğe girdi. İstanbul - Ankara arasında yataklı tren seferleri başladı. Ankara Üniversitesi kuruldu. Elazığ Tekel Şarap Fabrikası açıldı. İstanbul ve Ankara Gazeteciler Cemiyeti kuruldu. Türkiye’nin ilk çok partili seçimleri yapıldı.

***      ***      ***

Yatırımların tamamı, bir kuruş borç almadan, tamamen iç kaynakların harekete geçirilmesiyle gerçekleştirildi. Adil Durusu’nun yazdığı gibi; “veri varsa yoruma gerek yoktur.”

(KAYNAK: adildurusu.tr.gg)