H.Avni Kunduracıoğlu

1910 yılında İttihat ve Terakki düşüncesini benimsemiş Osmanlı sivil ve asker bürokratlarınca kurulan Türk Ocakları[i], Cumhuriyet Döneminde de faaliyetlerini sürdürür. Ancak Menemen’de yaşananlar ve Serbest Fırka deneyimi gibi gelişmeler üzerine, Atatürk tarafından kapatılır.

Kapatılan Türk Ocakları yerine de Halkevleri’nin kurulmasına öncülük eder.

Halkevleri, Cumhuriyet ideolojisinin benimsenip yerleşmesi, gerçekleştirilen devrimlerin toplumca kabul görmesi ve istenilen seviyelere ulaşmasında etkisi olması planlanan eğitim kurumlarıdır. Tüzel kimliği olmayan Halkevleri, doğrudan Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği’ne bağlı ve genel sekreterin sorumluluğu altında olan kurumlardır. Halkevleri partiye üye ya da üye olmayan tüm yurttaşlara açık olduğu gibi memurların bu kuruluşa girmesinde de bir sakınca yoktur ve hatta memurların üye olması teşvik edilmektedir. Sivil-asker bürokratlar bu kez burada karşımıza çıkacaktır.

Halkevleri, faaliyetlerini bünyesinde bulunan dokuz şube aracılığıyla yürütmüş. 1932 CHP Halkevleri Talimatnamesi’nde bu şubelerin isimleri şunlardır;[ii]’Dil ve Edebiyat’, ‘Güzel Sanatlar’, ‘Temsil’, ‘Spor’, ‘İçtimai Yardım’, ‘Halk Dershaneleri ve Kurslar’, ‘Kütüphane ve Neşriyat’,’ Köycülük’, ve ‘Müze ve Sergi’.

19 Şubat 1932 tarihinde Ankara başta olmak üzere 14 şehirde Halkevi açılır.

İlk Halkevi açıldığı zaman Milaslı aydınlar ve ileri gelenler Milas’ta da Halkevi açmak isterler ama ilçede uygun bir binanın bulunamaması gibi nedenlerle hemen açılamaz.[iii] Şartların olgunlaşması sonrasında 22 Şubat 1934 tarihinde Milas’ta da Halkevi açılır. Milas Postane Binası’nın kuzeyinde bulunan bir binada faaliyetlerine başlar. Milas Halkevi açıldığında 40 üyesi bulunmaktadır.[iv]

Muğla Halkevi Dergisi ‘’Halkevleri Kemalizmin ve demokrasinin en kuvvetli prensiplerinden birisi olan sınıfsız millet yaratmak hususunda umut bağladığımız bir kurumdur. Sosyal mevkileri ve meslekleri ne olursa olsun, bütün vatandaşlar bu temiz çatının altında yer bulurlar, eşit muamele görürler ve herkes payına düşen istifadeyi sağlar. Bir demirci ile bir hekim, bir fırıncı ile bir mühendis, bir dülgerle bir ressamın yan yana bağdaş kurduğu, dertleştiği, birbiriyle düşünce takası yaptığı başka bir kurumumuz yoktur.’’[v] yazarak Halkevlerinin kuruluş amacını açıklamış olur.

Milas Halkevi, 3 Eylül 1936’da seçime gider. Bu seçimle Gösteri Kolu Başkanlığı’na Haydar Çelik, Kitap ve Yayın Kolu Başkanlığı’na Ekrem Derince, Köycülük Kolu Başkanlığı’na Emin Ekmek, Halk Dershaneleri ve Kurslar Başkanlığı’na Muharrem Akyol, Dil, Tarih ve Edebiyat Kolu Başkanlığı’na Feridun Alkan ve Spor Kolu Başkanlığı’na da Lütfi Boduroğlu seçilir.[vi]

Görüldüğü üzere Milas Halkevi 1936 yılında altı şube ile faaliyetlerini sürdürür.

5 Aralık 1939 yılında CHP Denizli Milletvekili Dr. Rıza Levent’in raporundan öğreniyoruz ki Milas’ta şube sayısı beşe düşer. Şubelerin arasındaki Spor Kolu’nu bu raporda göremiyoruz. Rıza Levent’in raporundan ‘Milas CHP İlçe İdari Heyeti, hükümet amir ve memurlarının Halkevine her konuda destek olduğunu, gelir-gider-demirbaşın muntazaman tutulduğunu’’ da öğreniyoruz. Bu raporun en önemli kısmını Milas Halkevi’nin ‘’şimdilik parti binasında tahsis edilen bir oda ve salonda faaliyetlerini sürdürmekte’’ olduğudur. Dr. Rıza Levent raporunu ’Milas Halkevi’nin acil bina ihtiyacı var‘ şeklinde tamamlar.[vii]

Bu yıllar içinde yapılan denetlemelerde Milas Halkevi ‘çalışmalarında genelde iyi’ olarak bir değerlendirmeyle karşılaşır.

1927 doğumlu ressam Turan Erol’un ilkokul yıllarındaki okuma tutkusundan söz ederken ‘’Daha sonra Halkevi kütüphanesini keşfettim.’’ cümlesinden[viii], memur-amirin yanı sıra yurttaşlar nezdinde de bir kabul gördüğü çıkarsamasını yapabiliyoruz.

1940 yılında Milas’ın nüfusu 8.083 olarak kayıtlarda yer bulurken Milas Halkevi’nin üye sayısı da 478’dir. 1941 yılındaki müfettiş raporuna göre de ’15 hukukçu, 9 doktor, 4 eczacı, 1 mühendis, 39 memur ve 34’ü kadın 91 öğretmen olmak üzere üye sayısı 483’dür’. Rapora bu sayının yüzde 33’nün aydınlardan meydana gelmiş olmasının sevindirici olduğu notu düşülür.[ix]

1940 yılında Halkevi’nin başkanlığını Mehmet Çerçi, 1944 yılında Seyfi Yalvaçer ve 1949 yılında da Gazi Menteşe yapar. Mayıs 1950’de istifa eden Gazi Menteşe’nin yerine Nazmi Akdeniz Milas Halkevi Başkanı olur.

Gazi Menteşe döneminde Milas Halkevi Salonu düğün, nişan, sünnet gibi etkinliklerde yurttaşa kiraya verilmeye başlanınca tartışmalar yaşanır ve yerel basın(Milas Postası) ‘Halkevi Kiraya Verilebilir mi?’ manşetiyle haber yapar.[x]

Milas Halkevi’nin salonu askerliğini Milas’ta yapan yazar Mehmet Başaran’ın ‘Memetçik Memet’ isimli romanında da karşımıza çıkar. Yıl 1947’dir.

Daha doğrusu 1947 biter. Zira Halkevi’nin salonunda kutlanan yılbaşı gecesidir. ‘’Bütün subaylar, kasabanın önde gelenleri katılır. Müzik, dans, içki, sürpizler..Halkevi salonu hazırlanıyor.’’ der Uzun Basri, öğretmen olduğu için salonda görevli olacağını bildirirken.  “Gerçekten olağanüstüydü Halkevi’ndeki hazırlık: Renkli ampuller, krepon kağıtları, şeritler, kağıt fenerlerle yeni bir tavan eklenmişti salona. Mor bir ormanın derinliklerindeymişsiniz gibi bir hava uyandırıyordu ışıklar yakılınca. Apak örtülerde kırmızı mumlar. Tam girişin karşısında göz kamaştırıcı büfe…’’

İşte Milaslılar 1947 yılını 1948’e bağlayan geceye, Halkevi’nin bu ortamında girerler. ‘’Bütün gözler onur köşesine çevrilir. Albay ayağa kalkmıştı: Muhterem Milaslılar! Gecemize hoş geldiniz. Sizlerle birlikte yeni bir yılı huzurla karşılamanın bahtiyarlığını yaşıyoruz. Halkevi, bir önceki yıldan daha kalabalık. Memleketimiz Atatürk’ün gösterdiği yolda gittikçe medenileşiyor. Kadehimi milletimizin ve hepinizin sağlığına kaldırıyorum.’’[xi]

Milas Halkevi’ni oluşturan şubeler tek tek incelendiğinde geride olumlu işler bıraktıkları fark ediliyor. Güzel Sanatlar Şubesi’nde bandonun varlığı dikkati çekiyor. Şube aynı zamanda 1950 yılında müzik öğretmeni Hikmet Şen aracılığıyla müzik kursları düzenler. Temsil Şubesi de yılda en az dört ya da beş oyun sahnelemeyi başarır. Öğrencilere 15 günde bir olmak üzere çay partileri düzenlenir. Ayrıca beş kişilik caz takımı vardır. Spor Şubesi ise futbol, avcılık, binicilik, atıcılık ve yüzmeye önem verir. Spor gezileri ve spor müsabakaları bir başka faaliyetleri olur. Halk Dershaneleri ve Kursları Şubesi de okuma- yazma kursunun yanı sıra Fransızca dil kursu da açar. Esnafa yönelik açtığı muhasebe defteri tutma kursu oldukça ilgi görür. Şube aynı zamanda şoförlük, elektrikçilik, makine ve tütün ziraatını iyileştirme kursları da açar.

Köycülük Şubesi, köylerde konferanslar düzenler ve hastalarını tedavi ettirir. Bütün köy öğretmenleri köylünün refah seviyesinin yükselmesi için çalıştığından dolayı bu şubenin doğal üyesidir.[xii]

Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi, Halkevi’nin en aktif şubesi olarak değerlendirilebilir. Çeşitli konferanslar düzenleyen şube, aynı zamanda milli bayramlara ve önemli günlere ev sahipliği yapar. Şubenin en önemli faaliyetini ‘Yeni Milas Halkevi Dergisi’ni yayınlamış olması oluşturur.

1932’den itibaren Cumhuriyet değerlerinin toplum tarafından benimsenmesi ve Cumhuriyet’in kökleşmesi için olağanüstü bir güçle çalışan Halkevleri, Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle birlikte yani 8 Ağustos 1951’de faaliyetleri sonlandırılıp kapatılır.[xiii] Milas Halkevi de bu tarihte kapatılan 478 şubeden biri olur.

 

 

 

[i] Tevfik Çavdar, Halkevleri, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi,1983, Syf 878

[ii] Bayram Akça-Seher Akça ‘Milas Halkevi ve Faaliyetleri’ Belgi Dergisi, Yaz 2019, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Syf 1346

[iii] Bayram Akça-Seher Akça, a.g.e, syf 1346

[iv] Bilgi Taşkıran, ‘Sosyal Siyasal Yönüyle Milas 2923-1960’, Ankara, Milas Belediyesi Yayınları,2004, Syf 102

[v] Bayram Akça-Seher Akça, a.g.e, syf 1346

[vi] Bayram akça-seher akça, a.g.e. Syf 1347

[vii] Bayram Akça-Seher Akça, a.g.e, syf 1347

[viii] Halim Şafak Şanlıdağ, ‘Turan Erol: Duru Doğanın Ressamı’, Milas Belediyesi, Yayını, 2014, syf 126

[ix] Bayram Akça-Seher Akça, a.g.e, syf 1347

[x] Bilgi Taşkıran, a.g.e, syf 103

[xi] Mehmet Başaran, Memetçik Memet, Okar Yayınları, 1979, syf 147

[xii] Bilgi Taşkıran, a.g.e, syf 105-106

[xiii] Tevfik Çavdar, a.g.e, syf 882