Konuk Yazar...

Yusuf YAVUZ / sol.org.tr

Anadolu’da binlerce yıllık konar-göçer hayvancılık geleneğini sürdüren son topluluk olan Sarıkeçili Yörükleri için yaz yurduna göç etme zamanı yaklaştı. Ancak bu yazı geçirebilecekleri yayla için henüz otlatma izin çıkmaması endişe yarattı. Sarıkeçililer Yaşatma ve Dayanışma Derneği Başkanı Pervin Savran, “Bizim gidecek başka bir yerimiz yok. Biz uzaya gidecek değiliz. Havalar artık erken ısınıyor. Nisan’ın 10’unda yola düşmek zorunda kalıyoruz. Keçiler vakit gelince durmazlar. Tamamı yaylalara doğru göç etmek zorunda. Eğer kış yurdunda kalırlarsa hayvanlar telef olur, ölürler. Göç de zaman gibidir, mevsimler gibidir. Hani zamanı durduramayız ya, göç de öyledir, durmaz. Keçiler durmaz, çeker giderler” diye konuştu.

Kış aylarını Mersin sahillerinde, yaz aylarını ise Konya ve Karaman yaylalarında geçiren Sarıkeçililer yılda iki kez keçileri, develeri ve çoban köpekleri ile birlikte kıl çadırlarını da yükleyip Torosları aşıyorlar. Yaklaşık 500 kilometrelik zorlu göç yolu, coğrafyanın, yağmurun, suyun ve otun döngüsüne göre ve doğanın saatine uygun ayarlanıyor. Ancak son yıllarda yaşam alanları gittikçe daralan Sarıkeçililer için bu yıl yaz yurdu izni henüz çıkmadı.

Sarıkeçililer için yurt yeri belirsizliği endişe yarattı

Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı yerel şefliklerin otlatma planı kapsamında keçilerini otlatacakları alanları belirlediğini ve buna göre göç ettiklerini dile getiren Sarıkeçililer Yaşatma ve Dayanışma Derneği Başkanı Pervin Savran, Ocak ayından bu yana çaba harcadıkları halde önümüzdeki yaz için henüz kendilerine yer gösterilmediğini belirterek, “Yaz yurdunu belirlemek için iki aydan bu yana çaba harcıyoruz. Göç edeceğimiz yerleri önceden orman idaresine bildiriyoruz ve şeflikler aracılığı ile izin alıyoruz. Buna göre de otlatma planları yapılıyor. Fakat Ocak ayından bu yana çaba harcamamıza rağmen yazı geçireceğimiz yurt yeri için belirsizlik sürüyor” dedi.

‘Göç vakti gelince keçilerin durması mümkün değil’

Kış aylarında Mersin’in Aydıncık ve Gülnar ilçelerinde bulunan Sarıkeçililer yıllardır Nisan ayının ortalarından itibaren yaz yurduna, yaylalara doğru göç ediyor. Ancak iklim krizi en çok doğrudan doğanın içinde yaşamlarını sürdüren konar-göçerleri etkiliyor. İklim değişikliğinin göç zamanının birkaç yıldır Nisan ayının başına doğru çekilmesine neden olduğunu dile getiren Dernek Başkanı Pervin Savran, göç vakti geldiğinde keçilerin kış yurdunda durmasının mümkün olmadığını söylüyor.

‘Bize henüz bir otlatma planı verilmedi’

Yaz aylarını Konya’nın Bozkır, Seydişehir ve Güneysınır gibi ilçelerindeki yaylalarda geçirdiklerini anlatan Savran, “Bizim geçeceğimiz yerler belli. Mayıs ve Ekim ayları arasında yazı geçirdiğimiz yerler de belli. Geçmişte yaz dönemi için keçi sayımıza göre otlatma planları veriliyor, ada pafta numaralarıyla keçilerimizi otlatabileceğimiz alanlar belirleniyordu. Ama bu yıl iki aydır uğraşmamıza rağmen bize henüz bir otlatma planı verilmedi. Göç zamanı yaklaştı, henüz bir izin yok. Şimdi yurtsuz şekilde geri dönüyoruz” diye konuştu.

Muhtar, köylülerin yörükleri istemediğini söyledi

Bozkır ilçesinde Kaymakamlık yetkilileri ve Ahırlı Orman İşletme Şefliği ile görüşme yaptıklarını belirten Pervin Savran, yaşadıkları sorunu şöyle anlattı: “Çobanlarımızdan biri 15 yıldır yaz aylarını Bozkır ilçesindeki Çiftlik köyü Kayacık Mevkii’nde geçiriyor, burada hayvancılık yapıyor. Geçtiğimiz hafta gelip önümüzdeki yaz için izin almak için yetkililere başvurduk. Orman İşletme Şefi yerinde yokmuş. Bu hafta yeniden geldik, Şef yine yerinde yok. Daha sonra ilçe Kaymakamı ile görüştük, göç hazırlığımızı yaptığımızı bildirdik. Sonra Orman İşletme Şefi geldi ve talebimizi bildirdik. Bize köy Muhtarının dilekçe ile başvurarak Yörükleri istemediğini belirttiğini bildirdi. Ardından muhtar ile görüşmek için gittik, şikâyetinin ne olduğunu sorduk. Muhtar da kendisinin Yörüklerden son derece memnun olduğunu ancak köylülerin istemediğini söyledi. ‘Orman işletme şefi izin verirse versin’ dedi, bize.”

‘Otlatma parasını devlete ödeyelim, haraç vermek istemiyoruz’

Yaşadıkları belirsizlik yüzünden yıpratıldıklarını söyleyen Sarıkeçililer Derneği Başkanı Pervin Savran, “Biz yıllardır hayvan başına otlatma bedellerini orman idaresine ödeyelim istiyoruz. Çadırımızda vergi levhamız olsun, ürettiklerimizle bu ülkeye katkımız olsun ama kimseye haraç vermeyelim istiyoruz. Bir aileden 8-10 bin lira civarında para talep ediyor muhtarlar. ‘Köye, camiye yardım, boru alacağız, halı döşeyeceğiz, tel çekeceğiz’ diyerek haraç istiyorlar. Biz ise haraç vermeyelim, kullandığımız arazinin otlatma bedelini devletimize ödeyelim, makbuzu kesilsin istiyoruz” iddialarını dile getirdi.

 “Yörüğün tapulu mülkü yok, biz göçe göçe geleceğiz” diyen Savran, “Kimseyi üzmek istemiyoruz ama bizler aya da gidecek değiliz. Keçilerimizi Orman İşletmesinin bahçesinde de otlatacak değiliz. Bir çözüm bulmak zorundayız. Bizi çözümsüzlüğe itiyorlar. Keçiyi orman arazisine sokmayanlar, ormanlarımızı tıraşlayıp kesiyorlar. Kış yurdunda da yaz yurdunda da inanılmaz orman kesimleri yapılıyor. Dışa bağımlı olmayacakmışız ağaç konusunda. Ben de şunu söylüyorum; o zaman ette sütte dışa bağımlı mı olalım. Ülke ekonomisine biz de katkı veriyoruz. Münavebeli, yani dönüşümlü otlatma yapıyoruz. Bizler ormanı koruyoruz, yangını önlüyoruz” görüşünü dile getirdi.

 ‘Göç de zaman ve mevsimler gibidir, durmaz’

Yaşadıkları soruna bir çözüm bulunmasını isteyen Dernek Başkanı Pervin Savran, şunları dile getirdi: “Bizim gidecek başka bir yerimiz yok. Biz uzaya gidecek değiliz. Havalar artık erken ısınıyor. Nisan’ın 10’unda yola düşmek zorunda kalıyoruz. Keçiler vakit gelince durmazlar. Tamamı yaylalara doğru göç etmek zorunda. Eğer kış yurdunda kalırlarsa hayvanlar telef olur, ölürler. Göç de zaman gibidir, mevsimler gibidir. Hani zamanı durduramayız ya, göç de öyledir, durmaz. Keçiler durmaz, çeker giderler.”

Nisan ayının ilk haftası sahilden yaylaya göç başlayacak

Bu yıl yaz göçlerinin Nisan ayının ilk haftasında başlayacağını dile getiren Savran, Mersin sahillerinde kışladıkları bölgeden üç ayrı güzergâhı kullanarak Konya yaylalarına doğru Torosları aşacaklarını belirterek, “Eski usulle göç eden 140 ailemiz var. Ama gideceğimiz yaz yurdumuz henüz netleşmedi. Biz yetkililerden bir lütuf beklemiyoruz. Sadece şunu söylüyoruz: Eğer biz bu doğanın içinde yaşayacaksak, bu canlılara kelepçe takmamalıyız. Eğer bu canlılara (keçilere) kelepçe takmaya kalkarsak belki de onlardan önce biz yok olacağız. Belki bu canlılar kalacak ama biz yok olacağız” dedi.

İklim krizi: ‘Çölde yaşarcasına bir kavrulma bizi bekliyor’

Türkiye’nin doğa politikalarının da hatalı olduğunu savunan Savran, konuyla ilgili görüşlerini ise şöyle anlattı: “Bize göre hiçbir şey doğaya ve göre canlıların haklarına göre yönetilmiyor. Bir yerde kömür için meşe ağaçları kesiliyor. Bir yerde kaba kesim yapılıyor. Doğal yaşam adeta yok ediliyor. Bir yerde tahribat olduğunda benim kalp atışlarım değişiyor. Bu beni çok rahatsız ediyor. Coğrafya çok değişti. Önümüzde çok büyük sorunlar var. Su sorunu bunlardan biri. Yağışlar çok azaldı. Biz bu yaşananı ‘kuraklık’ olarak değerlendirmiyoruz. Kuraklık kısmını geçtik, artık ‘kavrulma’ aşamasındayız. Bildiğimiz çölde yaşarcasına bir kavrulma bizi bekliyor. Çünkü mevsimin belirli dönemlerinde yaşadığımız bu aşırı kavurucu sıcaklığı şimdiden fark ediyoruz. Çünkü ağacın dalındaki rüzgâr eskisi gibi kendi doğallığında esmiyor. Rüzgâr rahat değil, rahat esmiyor. Kuşlar bile kendine has o ahenkli cıvıltılarını sürdüremiyor. Bu yaşadığımız yıkımlarla bütün canlı yaşamın enerjisi yok ediliyor. Göçerken günün belirli saatlerinde asfalta çıktığımızda inanılmaz bir sıcaklık, bir alev topuyla karşılaşıyoruz. Bu yıl nevruz gecesinde ayın etrafında beyaz bulutlardan bir halka vardı.

Doğayı akışına bırakın, bu ormanlar, dağlar bize yeter

Atalarımız böyle olduğunda bunun hayra alamet olmadığına inanırlardı. Geceyle gündüzün eşitlendiği gecede ayın etrafında böyle bulutların oluşması iyiye işaret değildir. Ben eskiden dua ederken, ‘saçı dökülmüşün, beli bükülmüşün, kundaktaki bebeğin yüzü suyu hürmetine’ diye dua ediyordum. Son birkaç senedir, ‘kurdun- kuşun, ağacın- otun, tüm canlıların yüzü suyu hürmetine, bizleri de susuz bırakma Rabbim’ diye dua ediyorum. Mesela Konya Ovasında yağış yok, bizim göçümüz başladığı zaman yağmurlar iniyor. Herkes ‘siz yollara döküldünüz, bizim yağışımız geldi’ diyor. O keçiler için, meleşen oğlaklar için su geldi. Kolay değil, ot yok, su yok. Biz yetkililerden doğayı kendi akışına bırakmalarını istiyoruz. Bu ormanlar, bu dağlar hepimize yeter.

 ‘Çin’den gelen sarımsak benim genlerime uymuyor’

Pazar yerine gittiğimde satıcı esnaflar sesleniyorlar, ‘gel şunu verelim, bunu verelim’ diyorlar. Ne geleceğim? Susam yetiştirmiyorsunuz ama kalkıp tahin satıyorsunuz. Şu tahinin içine koyduğunuz susam Afrika’dan geliyor. Pazardan alacak olduğum sarımsak Çin’den geliyor. Oysa biz Anadolu’da yaşıyoruz. Biz bu coğrafyanın genlerini taşıyoruz. Çin’den gelen sarımsak benim genlerime uymuyor. İçimden bir ses, ‘bunu alma, bu yenmez’ diyor bana. Bir okuyup-yazmışlığım yok. Bir bilgim yok ama o görünen nimet bana sesleniyor; ‘sen beni yiyemezsin’ diyor. Bu bana dokunuyor. Ben artık kendimden endişe etmeye başladım. Bana ne oluyor böyle diyorum. Bu nedenle doğayı akışına bıraksınlar. O ağaç kesilmek istemiyor, o sular, o canlılar hapsedilmek istemiyor.”

Katar ile su anlaşması: ‘Gökten inen her damla buradaki yaprakların hakkı’

Türkiye’nin Katar ile suyun yönetimi konusunda bir anlaşma yaptığını öğrendiğini dile getiren Pervin Savran, “Böyle bir anlaşma yapılmadan önce buradaki canlılara soruldu mu? Bu topraklarda yaşayan ve kadim su hakkı olan göçerlere soruldu mu? Eğer su konusunda bir anlaşma yapılacaksa bunu tüm canlıların su hakkını hesaba katarak yapılması gerekir. Gökten inen her damla yağmur, buradaki yaprakların hakkı. Kolay değil, bu yapraklar geceli gündüzlü bir damla yağmuru bekleşiyor. Bu kuşlar ağızlarını açmış tek bir damla için bekliyor. Bunlara soruldu mu böyle bir anlaşma yapılmadan önce?” ifadelerini kullandı.

Sarıkeçililerin UNESCO dosyası 13 yıldır beklemede

Doğanın içinde yaşamlarını sürdüren Sarıkeçili Yörüklerinin çok büyük bir kısmı Batı ve Orta Anadolu’nun çeşitli kentlerinde yerleşik yaşama geçmiş. Ancak köklü bir üretim kültürüne sahip olan Sarıkeçililerin Mersin ve Konya arasında konar-göçer yaşamı sürdüren son aileleri zamana direniyor. Bir tür doğa okulu niteliğindeki bu zengin kültürün UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Projesi (SOKÜM) kapsamına alınması ve destekleyici politikalar üretilmesi için 2008 yılında bir çalışma başlatılmıştı. Sarıkeçililer için hazırlanan UNESCO dosyası Kültür ve Turizm Bakanlığı’na sunuldu ancak bu tarihten sonra konuyla ilgili somut bir adım atılmadı.

Mesir macunu ve keşkek somut olmayan miras listesinde

Türkiye’den 2008’de Meddahlık Geleneği ve Mevlevi Sema Törenleri, 2009’da Âşıklık Geleneği ve Karagöz, 2010’da Yaren ve Sıra Geceleri, 2011’de Geleneksel Tören Keşkeği, 2012’de mesir Macunu Festivali, 2013’te Türk Kahvesi, 2014’te Ebru Sanatı, 2016’da Lavaş ekmeği yapımı, 2017’de Hıdrellez ve Islık dili, 2018’de Dede Korkut Ata Mirası, 2019’da Geleneksel Türk Okçuluğu, 2020’de ise Minyatür sanatı ile Mangala adı verilen geleneksel oyun UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine alınan kültürel değerler arasında yer alıyor.

 

Sarıkeçililer Dede Korkut’un kültürel taşıyıcıları

Ancak Dede Korkut destanlarında anlatılan yaşamın ve kültürün son taşıyıcıları olan Sarıkeçililer’in ‘Mangala’ adını verdikleri geleneksel bir oyunları da var. Ancak her türlü zorluğa rağmen yaşayan bu canlı kültürün halen UNESCO listesine alınması için gerekli adımların atılmaması şaşırtıcı. Sarıkeçililer, kültürleri tamamen yok olmadan bu konuda gerekli adımların atılmasını bekliyor.