Prof. Dr. Kemal Kocabaş

“17 Nisan 1940 tarihi, Türkiye’de çağımızın dünya şartlarına uygun bir eğitim anlayışının kanun hükümleriyle saptandığı gündür. Geçmiş 17 Nisan’lar, bu yeni anlayışın zaferlerini  hatırlatan: gelecekleri de yeni zaferlerle bezenecek bayram günlerini müjdeleyen tarihlerdir” İsmail Hakkı TONGUÇ

 

17 Nisan 2021 Köy Enstitülerinin 81. kuruluş yıl dönümü. Köy Enstitüleri, özgünlüğü ile evrensel pedagoji  literatürüne ülkemiz eğitimcilerinin çok   değerli bir armağanıdır. Enstitü eğitimi, ülke gereksinmelerini temel alan işlevsel, öğrencilerin doğuştan getirdikleri yetileri ortaya çıkaran, uygulamalı, pozitif ayrımcı, eşitlikçi, laik-demokratik-bilimsel, özgürlükçü  bir eğitimin adıdır. Nisan ayı boyunca Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği (YKKED), diğer demokratik kitle örgütleri ve yerel yönetimler Enstitülerin 81. yıl kutlamalarını  bir “eğitim bayramı” anlayışı içerisinde  gerçekleştirerek  eğitimin, dününü, bugününü ve geleceğini tartışacaktır.

KÖY ENSTİTÜLERİNİN  KISA TARİHİ

3803 sayılı Köy Enstitüleri Yasası 17 Nisan 1940 tarihinde TBMM’de yasalaştı. Maarif Vekili Mustafa Necati döneminde açılan Köy Öğretmen Okulları ve sonraki yıllarda  açılan  Eğitmen Kursları, Tonguç’un Köy Öğretmen Okulları deneyimi, “Canlandırılacak Köy” ütopyası, Yücel ile Tonguç’un demokrat ve aydınlık Türkiye tutkusu deneysel pedagojiye taşınarak 17 Nisan 1940’ta Köy Enstitüleri olarak hayata geçmişti. 1940 yılında yaklaşık 35 bin köy öğretmensiz-okulsuz ve Orta Çağ koşullarındaydı. Cumhuriyet bu sorunu özgün bir projeyle köyün kendi çocuklarıyla aşmayı planlamıştı. Yasanın Meclisten geçiş sürecinde toprak ağaları ve mütegallibenin itirazlarıyla yoğun tartışmalar yaşanır.  Yücel, enstitülerde uygulamalı eğitimin amaçlandığı ve bu nedenle “enstitü” adının verildiğini belirterek: “Köy Enstitüleri ilkesi, bu pratik ilke tamamıyla bizimdir. Taklit değildir. Türkçe buluştur. Benzersizdir. Çünkü millet sevgisi gibi bir kaynaktan ilhamını almıştır. Pedagoji kitapları yazmaz, klasik pedagoji bilmez” ifadeleriyle yasayı Mecliste tanıtır. Yasanın kabulü sonrası Milli Eğitim Bakanı Hasan-Ali Yücel, “Büyük bir bahtiyarlık duyuyorum ve şahsım uzun yıllar kalbimde sakladığım bir idealin tahakkukuna şahit oluyorum. Bütün yüreğimle bu tarihi anda en derin teşekkürlerimi arz ederim…” ifadeleriyle meclise teşekkür eder. Ülke nüfusunun çoğunluğu olan yoksul köy çocukları için “eğitim hakkı” anlamına gelen “hümanist, ilerici” eğitim sistemi, eğitim tarihimizde onurla, iş emek ve imece ile kendini yaratmıştı. Yazınımızın çınarı Yaşar Kemal Köy Enstitülerini“17 Nisan, Köy Enstitülerinin kuruluş bayramıydı. Esaretten, yokluktan, tembellikten, birçok şeylerden kurtuluş bayramıydı. Bozkır, bozkır olalı sevincin bayramını böylesine görmemişti. Koca bozkır neredeyse sevincinden çat deyip çatlayacaktı. Bu sevincin en güzeli, en yenisi, en tazesiydi. Hiçbir sevince benzemiyordu” ifadeleriyle selamlar. 1946 sonrası enstitülerin içi boşaltılır, kurucuları görevden ayrılır, 1950 yılında enstitülerdeki karma eğitim sonlandırılır  ve Demokrat Parti 1954 yılında enstitüleri kapatarak ilköğretmen okullarına dönüştürür.

İŞLEVSEL EĞİTİM

İşlevsel eğitim, ülke sorunlarına, gereksinmelerine yönelik çözümler üreten, hayatta, toplumda karşılığı olan eğitimdir. Köy Enstitülerinde kooperatifçilik, balıkçılık, ipek böcekçiliği, arıcılık ve  halk oyunları dersleri bu işlevselliğin kanıtlarıdır. Yine erkek öğrencilerin demircilik, yapıcılık, marangozluk kollarından birinde; kız öğrencilerin ev, el  sanatları, dokuma ve biçki dikişte, ziraat sanatlarında uzmanlaşması ve bu kazanımları Anadolu köylerine taşımaları bunun somut kanıtlarıdır. Ayrıca demokratik eğitim kurumu olan Enstitülerde kendilerini yeniden üreten enstitü mezunlarının daha sonraki yıllarda demokratik öğretmen hareketinin öncüleri olması bu işlevselliğin bir başka kanıtıdır. Enstitülerdeki  kitap okuma ve tartışma saatlerinin sonraki yıllarda karşılığı tüm enstitülülerin roman, öykü, şiir, anı yazmaları, kendilerini yazın alanında var etmeleri gerçeği de kanıtlardan bir diğeridir.

ENSTİTÜLERİN GÜNÜMÜZDEKİ KARŞILIĞINI ARAMAK

Enstitülerinin güncel karşılığını ararken, temel referanslarımızı bilmek, altını çizmek önemlidir.  Günümüzde bazı yazarlar enstitülerin 1940’lerda kurulduğunu ve 1954’te kapatıldığını,  köy nüfusunun yüzde onların altına düştüğünü  işaret ederek Enstitülerini gündeme getirmenin doğru olmadığını dile getiriyorlar. Bu görüşe katılmak tabii ki mümkün değil… Her şeyden önce Köy Enstitüleri, “Eğitim hakkıdır, nitelikli, işlevsel, üretici eğitimin adıdır. Laik demokratik, bilimsel, karma eğitimin özgün kurumudur. Yoksul halk çocukları ve kızlar için pozitif ayrımcı bir eğitim sisteminin adıdır. Öğrencilerin çok boyutlu duyuşsal, bilişsel gelişimini hedefleyen bütüncül, üretici bir eğitim sistemidir.” Daha da çoğaltabileceğimiz bu kazanımlar Enstitülerinin güncel karşılığını ararken temel çıkış noktalarımız olarak güncelliğini koruyor. Köy Enstitüleri, aydınlanmanın eğitim kurumlarıdır  ve o nedenle özgür bireyi ve bireyin yaratıcığını ortaya çıkararak çağdaş, iyi yetişmiş, özgüveni yüksek yurttaşlar yetiştirmeyi hedeflemişti ve bunda da başarılı  olmuştu. Bu anlamda Enstitülerinin amaç ve hedeflerine yönelik “geride kaldı” şeklindeki değerlendirmeler gerçekçi değildir. Enstitü modeli ve felsefesi bu anlamda günümüzde özellikle  küresel salgın döneminde  eğitimin tümüyle iflas ettiği koşullarda dimdik ayaktadır ve esin kaynağı olmaya devam etmektedir.

 

YENİ OKUL ARAYIŞLARI

Köy Enstitüleri kazanımlarından yola çıkarak pek çok yerel yönetimde, özellikle İzmir ve İstanbul  Büyükşehir Belediyelerinde ülke gereksinmelerinden hareketle  işlevselliği hayata geçiren yeni okul tartışmaları yapılıyor. Köy Enstitülerini geleceğe aktarmak adına çok değerli bu çalışmalara düşünsel katkı yapmak güncel bir görev olarak karşımızda duruyor. “Tarım Lisesi, Tarım Enstitüsü veya  Meslek Enstitüsü” adıyla yapılan bu arayışlarda  neler yapılabileceğini tartışmakta yarar var. Tüm ülkede,  özellikle  büyük kentlerin dezavantajlı bölgelerinde  ve Anadolu’da “Meslek Enstitüleri”  önerimizi gelecek yazılarımızda tartışacağız.  Meslek Enstitüleri Anadolu’da  daha çok tarımsal üretim, hayvancılık ve zanaat  ağırlıklı olarak yapılandırılması önerilerimizi ortaya koyacağız. 

Ülkede iç göç nedeniyle kırsal kesimde yaşayan  nüfusun hızla azaldığı, geniş tarım alanlarının atıl durumda olduğu ve  tarımsal üretimin, hayvancılığın desteklenmediği için çok gerilediğini yapılan araştırmalar ve hazırlanan raporlar göstermektedir. Bunun sonucunda   Türkiye, tarımsal üretimle ihracat yapan bir ülke konumundan hızla bu kalemlerde ithalat yapan bir ülkeye dönüşmüştür. Bu durum ülkenin geleceği adına sürdürülebilir bir durum değildir. Özellikle üniversitelerimizin ziraat fakültelerinin ülke gereksinmelerine uygun işlevsel bir eğitim yapamadığı,  bu konuda nitelikli, donanımlı  mühendisler yetiştiremediği de çok açıktır. Bu nedenle ülkenin özgün kazanımlarından yararlanarak yeni bir “kırsal bölge geliştirme eğitim  projesini” yerel yönetimler aracılığıyla   hayata geçirmek zorunluluk haline gelmiştir.

“Tarım  Enstitüsü” veya başka bir adla tanımlanacak yeni okul arayışları   1940’lı yıllarda  Köy Enstitülerinde olduğu gibi köyün kendi çocuklarıyla kırsal kesimdeki tarımsal üretim sorununu özgün bir okul deneyimiyle  ve öğrenci merkezli bir anlayışla aşmayı amaçlamalıdır.  Köylerden  alınacak öğrencilerin bütünsel gelişimini (duyuşsal, bilişsel) temel alarak  bu eğitim kurumlarında uygulamalı eğitim öne çıkarılarak   demokratik sanat eğitimi aracılığıyla öğrencilerin insanlaşma, toplumsallaşma süreçlerini gerçekleştirmeleri sağlanmalıdır. Hayatın gerçek problemleri üzerinden öğrenme gerçekleştirilerek öğrencilere “üretim  bilinci” kazandırılmalıdır.  Köy Enstitülerindeki gibi bütünsel olarak yetişmiş, üretim bilinci gelişmiş mezunlar aracılığıyla kırsal bölgelerde modern tarım ve hayvancılık uygulamalarıyla üretim, doğa, çevre duyarlılığını hayata geçirmek amaçlanmalıdır. Bu  okullarda teknik beceriler edinmiş, özgün bir tarımsal üretim bilinci kazanmış genç insanlar, terk edilen, ekilmeyen köy arazilerinde  yerel yönetimin de katkılarıyla yeni bir dinamizm yaratabilme potansiyelindedir. Bu yeni eğitim kurumlarında uygulama alanı olarak okul yerleşkesindeki  üretim alanları kullanabileceği  gibi çevredeki yakın köylerde yerel yönetimin gerçekleştireceği  örnek çiftlikler de devreye girmelidir. Öğrenciler belli aralıklarla bu köylerdeki çiftliklere uygulama için gittiklerinde köye sunabilecekleri başka  toplumsal katkıları da hayata geçmelidir.

            Bu yeni eğitim kurumlarına öğrenciler, ikinci dördü tamamlamış  taşımalı eğitimle okuyan köy çocuklarından alınmalı  ve eğitim  ücretsiz olmalıdır.  Belediyeler belli bir süre  mezun ettiği öğrencileri kiraladığı tarım alanlarında kurduğu üretim kooperatiflerinde-çiftliklerde veya belediyenin  gereksinim duyduğu alanlarda  istihdam etmelidir.  Uygulamalı eğitim yapacak olan bu eğitim  kurumlarında  “laik, demokratik, bilimsel ve karma eğitim” temel alınarak  okuldaki  günlük yaşam ve süreçlerde demokratik katılımın esas alındığı eğitimde, öğrencilerin temel özne olma durumu hayata geçirilmelidir. Gündelik  işlerinin yapılmasında imece ve dayanışmanın  esas alındığı  okul yaşamındaki paylaşımlarla öğrencilerin kişilik gelişimlerine  çok önemli katkısı sağlanmalıdır.  Enstitüde her tür bilişim alt yapısı, müzik, resim, heykel vb. çalışmalar için olanaklar  sunulmalı,  ayrıca öğrencilere teknik beceriler sağlayacak işlikler de okul yerleşkesinde yer almalıdır. Öğrencilere Milli Eğitim Bakanlığının öngördüğü temel beceriler dışında öğrencilere  “Doğa ve çevre duyarlılığı, insan hakları, hayvan hakları, yerli tohum,  demokratik katılım, toplumsal cinsiyet, toplumsal yarar vb.” kazanımları içselleştirmeleri hedef alınmalıdır. Bazı dönemlerde öğrencilerin köylerinde öğrencilerle beraber uygulamalı geziler düzenlenip örnek uygulamalar hayata geçirilmelidir. 1940’lı yıllarda Köy Enstitüleri yerleşkeleri mimari yarışmalar sonucu inşa edilmiştir. Saptanacak okul  arazisinde oluşturulacak  yerleşkede  bölgenin coğrafi koşullarını önceleyen doğa ve çevre duyarlılığını öne çıkaran tek katlı doğa ile uyumlu sürdürülebilir yapılar  oluşturulmalıdır. Bu yapılaşma sürecinde derslikler, kütüphane,  işlikler, laboratuvarlar, resim, müzik, güzel sanatlar atölyesi ve  amfi tiyatro gibi birimler yer almalıdır.  Bu yeni eğitim kurumlarında derslerin yüzde 50’si kültür derslerini, yüzde 25’i işliklerde verilen teknik derslere, yüzde 25’i uygulamalı tarım-hayvancılık derslerine ayrılmalıdır. Sınıf ortamında yapılacak kültür derslerinin verilmesinde farklı eğitim araçları, görseller ve  öğrencinin araştırmaları öne çıkarılmalıdır.

           Köy Enstitülerinin 81. kuruluş-kutlama etkinliklerinden  yeni arayışlarla ve önerilerle çoğalarak, umutla ve dayanışmayla çıkmalıyız. Enstitü düşüncesinin toplumun büyük kesiminde karşılık bulması, yerel yönetimlerde projelere dönüşmesi ülkemizin aydınlık ve demokrat bir Türkiye yolculuğunda çok önemli ve değerli adımlardır. Yücel’i, Tonguç’u ve köylerden gelerek trenlerle enstitü aydınlığına kavuşan, ilk kez bir yatağı, kaşığı-çatalı, potini ve giysisi olan yoksul halk çocuklarının yarattığı enstitü kültür devrimini selamlıyorum…