Zeki Sarıhan

 

1. Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı. Meclisin Açılışı dolayısı ile Ankara'da ve yurdun diğer yerlerinde dini ve resmi törenler yapıldı, kurbanlar kesildi. Bugünkü açılış toplantısına 115 mebus yetişebildi. 16 Mart'ta İstanbul işgal edilince, 18 Mart'ta Son Osmanlı Mebuslar Meclisi, çalışmalarını güvenlik içinde çalışabileceği bir zamana ertelemiş, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi imzasıyla Mustafa Kemal Paşa, 19 Mart'ta yayımladığı genelgede, olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin Ankara'da açılacağını duyurmuş ve yurdun her yanında seçim yapılmasını istemişti. TBMM'nin açılmasıyla Türk Kurtuluş Savaşı yeni bir aşamaya giriyor. "Hakimiyet milletindir" ilkesine dayanılarak Türk milleti, kendi geleceğine karar vermek için kendi yönetim organlarını kuruyor. Hıristiyan temsilcilerin sokulmadığı bu meclis, çökmüş olan Osmanlı Devleti'nin kalıntıları Üzerinde, Millî Ant'la çizilen sınırlar içinde yeni bir Türk devleti kuracak, hiç tatil yapmaksızın 3 yıl çalışarak 16 Nisan 1923'de, seçimler için çalışmalarını sona erdirecektir. (AS, 1. Doğru: 25; Albayrak: 26; ZC 1:1; MN 1922: 213 (350 üyesinin listesiyle); Kansu II: 569; Velidedeoğlu: 59; Tütenk: 80; Nadi 4: 29; Mısırlıoğlu 1: 236; Selek 2, II: 18; Şapolyo 1: 279; Şefik III: 124; Bardakçı: 104; Goloğlu 3: 157,319; İnöü:184; Oranlı: 82)

2. Meclisin en yaşlı üyesi Sinop Mebusu Şerif Bey, bayraklarla donanmış kürsüde yaptığı açış konuşmasında şunları söyledi (sadeleştirilmiştir): "İstanbul işgal edildi ve Halifelik makamı ile hükümetin bağımsızlığı alındı. Buna boyun eğmek, yabancı esirliğini Kabul etmek demektir. Tam bir bağımsızlık ile yaşamak azminde olan, ezeli olarak hür ve bağımsız milletimiz, esirliği şiddetle reddederek bu meclisi meydana getirmiştir". Bu konuşmadan sonra, Mustafa Kemal Paşa’nın teklifi üzerine seçim tutanaklarını incelemek için bir komisyon kuruldu ve bugünkü birleşime son verildi. Mustafa Kemal Paşa, yarın uzun bir açış konuşması yapacak ve Meclis Başkanlığına seçilecektir. (ZC 1: 1; Kansu II: 586; Nadi 4: 31; HM: 28) * Karabekir, Meclisin açılışı dolayısıyla Erzurum'da yapılan törenleri anlatarak ordusunun Meclis emrinde olciuğunu bildirdi. (ZC 1: 193)

 

3. Kurtuluş hareketine karşı İstanbul'dan İngilizler ve Damat Ferit Hükümeti tarafından kışkırtılıp desteklenen isyan, en şiddetli devresini yaşıyor. Merkezleri Düzce ve Bolu olan isyancılar, Nallıhan'ı abluka altına almak istiyor, askerî müfreze ise direniyor. İsyancılar, telgraf hatlarını keserek kasabanın dışarı ile bağlantısını kestiler. "Biz Padişah'ı isteriz" diyen başka bir isyancı grubu, Safranbolu'da dükkanları kapattırdı ve telgraf tellerini kesti. Hendek'teki isyancılar da Adapazarı'ndan kendilerine öğüt vermek için gelen kuruldan Sait ve Kâzım Beyleri öldürdüler. 200 kadar isyancı da Gerede'yi işgal etti. (TİH VI: 52; VI (19 74): 99; Alemdar: 2 Mayıs; İHH: 24; Esengin: 89; Söylev II: 329)

4. İngilizler Şile'yi işgal ettiler. Osmancık Taburu, kasabayı 20 Haziran'da kurtaracaksa da 26 Temmuz'da yeniden Yunanlıların işgali altına girecek olan Şile, son olarak 7 Ekim 1922'de kurtarılacaktır. (Gnkur. 36)

5. 6 gündür Fransız çemberi içinde bulunan Antep'te, Müslüman halk camide iken Fransızlar Boyacı, Hacınasır, Musullu camilerini bombardıman etti. Halk, yurtlarının kurtuluşu için Tanrı'ya yalvardı. (Ünler: 55) * Pozantı'nın güneyindeki Çöğbeli'ne saldıran millî kuvvetlerden Teğmen Hikmet öldü ve cesedi oraya gömüldü. Millî kuvvetler siperler kazdı. Saldırı 28 Nisan'da yenilenecek, ancak sonuç alınamayacaktır. (Ener 2: 141) * Mersin'in 11 km. doğusundaki, Fransızlara hizmet eden Kızılyar Çiftliği, Alsancak Müfrezesi tarafından basıldı ve tahrip edildi, bazı hayvan, silah ve eşyaya el kondu. (KSİ: 206)

6. Rize’de yapılan miting kararları, Paris Barış Konferansına ve Fransa Dışişlerine iletilmek üzere Trabzon’da bulunan Fransız siyasi temsilcisine bildirildi: Lazistan’ın sahibi eskiden beri biziz. Çevremizde Ermeni yoktur. 225.000 kişi olan nüfusun yalnız 54’ü Rum’dur. Lazlar üzerinde hak iddia eden Ruslara Berlin Barış Konferansında verilen cevabı bugün de bekliyoruz. Aksi hâlde öz anayurdumuzu savaşarak savunmak zorunda kalacağız. (Günday: 398)

7. 18 Nisan'dan beri İtalya'nın San Remo şehrinde toplantı halinde bulunan İtilaf Devletleri'nin temsilcileri, Ermeni temsilcisi Ahorian'ı dinledi. Ahorian Erzurum'u istedi. Fransızlar buna taraftar olduysa da İngiliz Başbakanı, bunun sorumluluğunu üzerine alamayacaklarını söyledi. İtilaf Devletleri'nin Türkiye üzerinde ortak çıkarları olduğu, Yunan haklarının da gözetileceği kararına varıld! İstanbul Hükümetinin Roma Temsilcisi Galip Kemalî Bey (Söylemezoğlu), konferansa verdiği muhtırada, İzmir, Adana, Trabzon, Erzurum, Bitlis ve Trakya'da halkın çoğunluğunun Türk olduğunu, Türk milletinin muzaffer devletlerden adilane, insanca, alicenapça bir karar beklediğini bildirdi. Konferans, 26 Nisan'da Sevr Anlaşması'nın imzalanmasıyla kapanacaktır. (İleri: 25; Alemdar: 25, 26; Söylemezoğlu: 209, Ulubelen: 243; Baytok: 113; Bel. XX: 691)

8. Paris Barış Konferansı Yüksek Konseyi, Ermeni mandası konusunda Cemiyeti Akvama verilecek metnini hazırladı. Buna göre Ermenistan bütçesi İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya'nın vereceği avanslarla sağlanacak, ABD'nin de buna katılması rica edilecek. (İleri: 25) * ABD, Ermenistan'ı tanıdı. (Jaeschke 1: 100),Anadolu'ya silah kaçırmak ve düşman hakkında haber toplamak amacıyla İstanbul'da gizli M.M. (Müdafaai Milliye) grupları kuruldu (Ertürk: 223, 461; Tunaya: 523; Himmetoğlu I: 87 "Zabitan Grubu";Başar 101: “M.M’nin 54 şubesi, 10.000 silahlı, bir o kadar da silahsız üyesi vardı.”

 

9. Kâzım Karabekir, Anadolu'nun kurtuluşu için Bolşevik ordularıyla elele vererek harekâttan başka bir çare kalmadığını Ankara'ya bildirdi. Bu durumun Azerbaycan Hükümetine yazılmasını, Bolşeviklere acele bir kurul gönderilmesini önerdi. Mustafa Kemal Paşa, 26 Nisan'da Lenin'e bir mektup yazacak, 5 Mayıs'ta da Yusuf Kemal ve Bekir Sami Beyler Sovyetler'le görüşmeye memur edileceklerdir. (Karabekir 1: 614)

10. İngiliz Yüksek Komiser Vekili Webb'den Dışişleri Bakanı Curzon'a rapor: Anzavur'a ulaştırmak üzere Karabiga'ya cephane gönderilecek. Milliyetçilerin Çanakkale'yi tehdit etmelerine göz yumulmamalıdır. Anzavur ciddî bir yenilgiye uğradı. Buna benzer davranışlar da etkili olamazlar. Sert barış şartlarını empoze etmek için İtilaf Devletleri kendi kuvvetlerine güvenmelidir. Yunan kuvvetlerini kullanmak tehlikelidir. (Şimşir II: 71; Ulubelen: 272; Meram: 234) * Webb'in raporuna göre, İstanbul'daki İtalyan ileri gelenlerinden Marchebe Di Sorogna, Türkiye hakkında İtalyan Yüksek Komiseri'nden ve Askerî Ateşesi'nden farklı olarak olumsuz düşünceler taşıyor. Ona göre milliyetçiler İngiltere ve Fransa'ya karşı başarı sağlayacak olurlarsa, İtalya'ya da imtiyazlar vermeyecekler ve küstah davranaklar. (Kürkçüoğlu: 120)

11. Türkiye'nin bağımsızlığını sağlamak için Türkiye Büyük Millet Meclisinin kurulduğu bugün, Türkiye topraklarında 200.000 kişilik bir istila ordusu bulunuyor. Bunlardan 38.000'i İngiliz, 59.000'i Fransız, 17.000'i İtalyan, 90.000'i Yunan... Türk ordusu bu sayıya, ancak iki yılı aşkın bir süre sonra, Ağustos 1922'de ulaşabilecek, fakat o tarihte yalnız Yunan ordusunun Batı Anadolu'daki mevcudu 200.000'i bulmuş olacaktır. (TİH VII: 61; Macario: 16: "Yunan 62.100.")

12. Divanı Harbi Örfilerin kurulması ve görevleri hakıında kararname çıkarıldı. Buna göre mahkemeler başkanı subay olan bir başkan ve dört üyeden oluşacak. Duruşmalar gizli yapılacak ve sanıklar avukat tutamayacak. Kararlar temyiz edilemeyecek… (Akşin III: 30) Getirilen yeni değişikliklere göre mahkemeler, göç ettirme, öldürme yolsuzluk, isyan, açıkça gasp ve yağama, beldelerin tahribi suçlarını işlemiş, devletin iç ve dış güvenliğini ihlal etmiş bulunanları yargılayacak. Kararları temyiz mümkün olmayacak, duruşmalar açık olmayacak ve duruşmalarda avukat bulunamayacak. Sanıkların sıfat ve resmî ve özel sıfatı istisnai muafiyet sağlamaz. (Dadrian-Akçam: 139)

13. Tasviri Efkâr gazetesi sahibi Talha, Samizade Süreyya Beylerle Eskişehir Mebusu Hacı Veli, Nuri, Süleymaniye Muhtarı Faruk, Naci, Nuri, Şükrü, Ethem Pehlivan, Üsküdar İskele Camii Hatibi Nuri Efendiler gözaltına alındı. Divan-ı Harb-i Örfî, Sivas eski Valisi Muammer ve eski Mebusu Nafiz ve İsmail Hakkı Beylerle 19 erin, Amasya tehcir olayından yargılanmasını kararlaştırdı. (İkdam: 24)

14. Hâkimiyeti Milliye'nin 24. sayısı: Tarihî bir olay: Türkiye Büyük Millet Meclisi. BMM ile milletimiz en büyük tehlikelerden kurtulmaya doğru yeni ve tarihî bir safhaya girmiş bulunuyor. -Hintli bir mücahit, Salihli Cephesi'nde Abbas Han'ın din kardeşlerine hitabı. -Urfa'da bir Amerikalı. -İngilizlere göre barış şartlarımız. -Anzavur'un tenkili. Öğüt (Konya): Büyük gün!... Milletin kudretli varlığını ispat eden Büyük Millet Meclisi bugün açılıyor. * Damat Ferit Hükümetinin ve Müttefiklerin şiddetli sansürü nedeniyle İstanbul basını, Meclisin açılmasıyla ilgili haber ve yorum yazamıyor: Vakit: Yunanistan'da tarımın ıslahı. -Kuvayı İnzibatiye kararnamesi, iradei seniyeye (Padişah'a ) iktiran etti (sunuldu) -San Remo Konferansı, Boğazları milletlerarası hale getirmeye, İstanbul'da Müttefik askerleri bulundurmaya karar vermiştir. İleri: San Remo'da önemli kararlar alınıyor. Akşam: Boğazları kim kontrol edecek? -Ermenistan'ın vekaletini Hollanda alıyor. Peyamı Sabah'ta Ali Kemal: Padişah'ın ve Hükümetin etrafında: Teşkilatı Milliye sergerdeleri, bu mahluklar kadar başları ezilmek ister yılanlar tavassur edilemez. Düşmanlar onlardan bin kerre iyidir! -Mustafa Kemal Paşa ve hempaları Divanı Harbi Örfiye verildi. Alemdar'da resmî ilan: Dersaadet'te hizmette ve açıkta olan bilcümle askerî erkân, umera ve zabitan, üç gün içinde behemehal Harbiye Nezareti Zatişleri Daitesine uğrayıp varlığını ispat edecektir. Etmeyenlerin askerlikle ilgileri kesilip Divanı Harbe verilecektir. -Hükümetin bildirisiyle belirlenen, Anadolu isyanının tertip ve teşvikçilerinden Mustafa Kemal ve hempaları, Divanı Harbi Örfiye tevdi edilmiştir. (Vakit'te de aynı haber) İkdam'da San Remo haberleri.